Urlopowi wychowawczemu poświęcony jest artykuł 186 Kodeksu Pracy. Obok pozostałych uprawnień rodzicielskich opisanych w naszych poprzednich artykułach ten jest w kolejności ostatnim, wykorzystywanym najpóźniej licząc od narodzin dziecka.
Warunkiem skorzystania z niego jest co najmniej 6-miesięczne zatrudnienie, niezależne od wymiaru etatu. Urlop ten przysługuje tylko i wyłącznie pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę.
Najważniejszą różnicą w porównaniu do pozostałych urlopów (macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i „tacierzyńskiego”) jest brak prawa do wynagrodzenia/zasiłku za okres tego urlopu. Wyjątkiem jest możliwość pobierania zasiłku rodzinnego, po spełnieniu kryterium dochodowego w przeliczeniu na członka rodziny. Przewidziany jest również dodatek dla samotnej matki na urlopie wychowawczym.
Urlop wychowawczy wynosić może maksymalnie 36 miesięcy. W przypadku dziecka niepełnosprawnego gdy wymaga ono osobistej opieki rodzica przysługuje dodatkowe kolejne 36 miesięcy.
Urlop ten można podzielić na 5 części o dowolnym czasie trwania. Na każdą z takich części należy złożyć osobny wniosek. Należy jednak wiedzieć, że z puli owych 36 miesięcy 1 miesiąc przeznaczony jest wyłącznie dla drugiego rodzica. Jeżeli nie chce on z tego przywileju skorzystać to miesiąc ten przepada i urlop wychowawczy będzie wynosił 35 miesięcy. Pełne 36 miesięcy można jednak wykorzystać w wyjątkowych sytuacjach tj. gdy drugi rodzic nie posiada władzy rodzicielskiej, bądź gdy nie żyje.
Rodzice mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego. W takim przypadku pula 36 miesięcy pomniejsza się o okres urlopu wykorzystany przez drugiego rodzica.
Przykład:
Zarówno matka jak i ojciec przebywają w jednym czasie na urlopie wychowawczym od Stycznia 2024 do Czerwca 2025 roku. Oboje wykorzystali po 18 miesięcy, należy pomnożyć to przez 2, co daje wynik 36 miesięcy. Cały urlop wychowawczy został już w pełni wykorzystany.
Urlop wychowawczy jest limitowany wiekiem dziecka. Przysługuje on do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Jedynie w przypadku dziecka niepełnosprawnego terminem, do którego można wykorzystać urlop wychowawczy jest ukończenie 18 roku życia.
Przykład:
Dziecko urodziło się 6 Marca 2024 roku. Urlop wychowawczy można wykorzystać do 31 Grudnia 2030 roku. Urlop wychowawczy można zarówno przedłużyć (z uwzględnieniem w/w limitów), jak i zupełnie z niego zrezygnować.
W przypadku chęci przedłużenia, będąc na urlopie wychowawczym po prostu należy złożyć wniosek na kolejny okres (od dnia następującego po dniu ostatnio wykorzystywanego). Jeśli mamy na to zgodę pracodawcy w każdej chwili można także przerwać ten urlop i wrócić do pracy.
Drugą opcją jest zawiadomienie pracodawcy o chęci rezygnacji z urlopu wychowawczego 30 dni przed terminem zamierzonego powrotu do pracy.
Czasem zdarza się również, że matka przebywająca na urlopie wychowawczym zachodzi w ciążę. Jeżeli urodzi dziecko w trakcie urlopu wychowawczego – od dnia porodu będzie otrzymywała zasiłek macierzyński, a urlop wychowawczy nie ulegnie przerwaniu. Najczęstszym postępowaniem jednak w takim przypadku jest przerwanie urlopu wychowawczego, płatne zwolnienie lekarskie, a następnie po urodzeniu dziecka urlop macierzyński nad drugim dzieckiem.
Urlop wychowawczy można łączyć z pracą. W czasie jego trwania można podjąć pracę u obecnego lub na rzecz innego pracodawcy. Dopuszcza się również podjęcie innej działalności zarobkowej lub nauki czy szkolenia. Ważne, aby taka działalność nie wyłączała możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, co jest istotą urlopu wychowawczego.
Można więc przykładowo wykonywać umowę zlecenie kilka godzin tygodniowo, co niewątpliwie nie będzie przeszkadzało w opiece nad dzieckiem.
Na koniec pamiętajmy, że okres trwania urlopu wychowawczego wlicza się do stażu pracy. Jest to również okres składkowy, liczy się on do emerytury. Składki emerytalne, rentowe i zdrowotne finansuje w tym czasie ZUS.
W czasie trwania urlopu wychowawczego pracownik nie nabywa prawa do urlopu wypoczynkowego. Wyjątkiem jest rok w którym pracownik przechodzi na urlop wychowawczy i rok jego zakończenia. Jeżeli pracownik w danym roku nabył już prawo do urlopu wypoczynkowego (czyli np. rozpoczyna urlop wychowawczy od 2 stycznia) – przysługuje mu pełny urlop wypoczynkowy za ten rok. W roku powrotu z urlopu wychowawczego natomiast – urlop wypoczynkowy jest pomniejszany proporcjonalnie na ogólnych zasadach.
Przykład:
Pracownik wraca z urlopu wychowawczego z dniem 1 lipca 2025 roku. Za 2025 rok przysługuje mu połowa przysługującego urlopu, tj. 10 lub 13 dni zgodnie z wyliczeniem: 20 lub 26 dni urlopu/12*6 – czyli za 6 przepracowanych miesięcy 2025 roku.
Gubisz się w urlopach pracowniczych? Nie odróżniasz urlopu wychowawczego od rodzicielskiego? Nie musisz, my odróżniamy 😊