Godziny nocne w Polsce to 8 godzin pomiędzy 21:00 a 7:00, wyznaczane przez pracodawcę w przepisach wewnętrznych. Pracownik wykonujący pracę w tym czasie otrzymuje dodatek nocny, którego wysokość wynosi 20% minimalnego godzinowego wynagrodzenia za pracę. Obowiązkiem pracodawcy jest szczegółowa ewidencja czasu pracy umożliwiająca wyodrębnienie godzin nocnych i prawidłowe ich rozliczenie.
Pracodawca ma prawo wyznaczyć własny 8-godzinny przedział w tej ramie czasowej (np. 22:00–6:00), ale musi to określić w regulaminie pracy lub obwieszczeniu, tak aby pracownicy byli jasno o powyższym fakcie poinformowani. Jeżeli pracodawca nie dopełni tego obowiązku – dodatek za pracę w nocy będzie należał się za wszystkie 10 godzin.
Niektóre osoby nie mogą świadczyć pracy w godzinach nocnych. Z Kodeksu Pracy wynika, że są to m.in.: kobiety w ciąży, młodociani do 18. roku życia, oraz niektórzy pracownicy niepełnosprawni (chyba że lekarz pracy wyrazi zgodę). Dodatkowe ograniczenia w kierowaniu pracowników do pracy w tych godzinach mogą wynikać z przepisów BHP, jeśli praca nocna mogłaby zagrażać zdrowiu pracownika.
Jeżeli pracodawca zleca pracownikom pracę w godzinach nocnych – jego obowiązkiem jest prowadzenie prawidłowej ewidencji czasu pracy. W jej ramach należy wyodrębnić liczbę godzin przepracowanych w porze nocnej, wraz z godzinami rozpoczęcia i zakończenia pracy. Ewidencja powinna być prowadzona papierowo lub elektronicznie, ważne aby w każdym momencie był do niej dostęp i jasno wynikała z niej ilość godzin pracy (w nocy).
Warto także wspomnieć, że praca w nocy ma wymierny wpływ na rozliczanie wynagrodzenia pracownika. Nadgodziny występujące w porze nocnej wymagają wypłaty pracownikowi dodatku 100% za każdą godzinę pracy (podczas gdy „zwykłe” nadgodziny – jedynie 50%).
Optymalne ustalenie przez pracodawcę zakresu godzin nocnych jest kluczowe dla zmniejszenia ich ilości, a co za tym idzie ponoszonych kosztów. To co jest korzystne dla jednej firmy nie sprawdzi się w innej. Przykładowo w piekarni (zaczynającej pracę o 3.00) sprawdzi się bardziej pora nocna w godzinach 21.00-5.00, a w restauracji (zamykającej się o północy) – 23.00-7.00.
Zmniejszenie ilości godzin nocnych przynosi wymierne koszty dla pracodawcy, wśród których wymienić należy:
- brak kosztów dodatków za pracę nocną,
- łatwiejsze planowanie grafików,
- mniej ograniczeń prawnych (np. ciąża, młodociani),
- niższe ryzyko wypadków.
Pracownicy nie pracujący w nocy mają także lepsze samopoczucie i wyższą efektywność. Choć nie w każdej branży możliwe jest całkowite wyeliminowanie pracy w nocy, większość firm może znacząco ograniczyć jej występowanie, co przekłada się na niższe koszty i zdrowsze środowisko pracy.
Aby zminimalizować ilość godzin nocnych w firmie pracodawca może wykonać następujące czynności:
1. Zmiana systemu i rozkładu czasu pracy: poprzez ustalanie grafików bez godzin nocnych, wprowadzenie pracy jednozmianowej, wydłużenie dziennych zmian (w równoważnym systemie czasu pracy.
2. Automatyzacja i cyfryzacja procesów: poprzez automatyzację produkcji, wprowadzenie zdalnego monitoringu i nadzoru, wykorzystanie do pracy systemów informatycznych.
3. Outsourcing zadań wymagających ciągłości – jeśli pewne procesy muszą działać także nocą, pracodawca może je zlecić na zewnątrz (to rozwiązanie sprawdzi się np. w branży ochrony fizycznej, obsłudze serwerów i systemów IT, transporcie i logistyce, czy obsłudze infolinii (np. call center).
4. Zmiana organizacji produkcji lub usług – np. przesunięcie zadań na godziny dzienne, planowanie z wyprzedzeniem, eliminacja przestojów,
5. Zmiana profilu działalności lub zakresu usług – w niektórych branżach eliminacja godzin nocnych jest możliwa dopiero po zmianie strategii biznesowej (np. sklep rezygnuje z pracy nocnej i przechodzi na godziny 7:00–21:00, firma transportowa ogranicza zlecenia wymagające kursów nocnych, czy restauracja rezygnuje z pracy do późnej nocy).
Podsumowując godziny nocne to temat występujący w wielu organizacjach. Ich prawidłowe ustalenie oraz ewidencjonowanie jest kluczowe w działalności pracodawców i rozliczaniu czasu pracy.