Urlopowi bezpłatnemu poświęcony jest II rozdział działu siódmego Kodeksu Pracy – głównie art. 174. To szczególny rodzaj urlopu, za okres którego jak sama nazwa wskazuje pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Jest to więc okres zawieszenia stosunku pracy, w którym pracownik nie świadczy pracy, ale stosunek ten nadal trwa.
Kto może skorzystać z urlopu bezpłatnego?
Z takiej możliwości może skorzystać każdy pracownik zatrudniony na umowę o pracę. Nie ma znaczenia, na jakiej umowie pracuje pracownik — na czas określony czy nieokreślony. Można się o niego starać nawet od pierwszego dnia pracy.
Inne rodzaje urlopów są ograniczone najczęściej limitem dni na dany rok, a w przypadku urlopu bezpłatnego prawo nie określa minimalnej lub maksymalnej długości trwania – może on więc trwać kilka dni, miesięcy lub lat. Długość urlopu jest określana w dniach kalendarzowych i jest to kwestia do dowolnego ustalenia między pracownikiem a pracodawcą.
Urlop bezpłatny jest udzielany na podstawie pisemnego wniosku pracownika. Należy zwrócić uwagę, że taki wniosek nie musi posiadać uzasadnienia. Ze względu na szczególny charakter urlopu bezpłatnego, pracodawca ma pełne prawo odmówić jego udzielenia. Nie musi przy tym w żaden sposób uzasadniać swojej decyzji, co więcej przepisy prawa pracy nie przewidują również możliwości odwołania się od decyzji pracodawcy. Przepisy pozostawiają więc pracodawcy pełną swobodę działania w razie, gdy pracownik złoży wniosek o urlop bezpłatny.
W jakiej sytuacji można skorzystać z urlopu bezpłatnego?
Powodów, dla którego pracownik wybiera taki rodzaju urlopu może być wiele. Bardzo częstym przypadkiem jest konieczność skorzystania pracownika z dnia wolnego np. na załatwienie jakichś spraw prywatnych w momencie kiedy pracownik wykorzystał już całą przysługującą mu pulę urlopu wypoczynkowego. Może to być wtedy nawet tylko jeden dzień takiego urlopu. Niezależnie od posiadanych ilości dni urlopu płatnego można go jednak wykorzystać na okresy znacznie rozleglejsze na dowolny cel – na przykład dłuższe wakacje, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, a nawet pracę u innego pracodawcy.
Ten ostatni motyw jest szczególnie ciekawy, ponieważ daje możliwość podjęcia innej pracy z możliwością późniejszego powrotu do pracy do swojej firmy na to samo stanowisko z tą samą pensją. Jest on również osobno uregulowany przepisami prawa pracy.
Chociaż nie trzeba wskazywać pracodawcy powodów urlopu bezpłatnego, w tym jednym przypadku zgoda pracodawcy jest warunkiem koniecznym. Ponad to w takim przypadku sytuacja jest nawet odwrotna i od strony formalnej to pracodawca, za pisemną zgodą pracownika, udziela mu urlopu bezpłatnego na czas wykonywania pracy u innego pracodawcy.
W takim wyjątkowym przypadku urlop bezpłatny nie przerywa stażu pracy, a na podstawie stosownego porozumienia między firmami, ten czas jest wliczany do okresu zatrudnienia u pracodawcy udzielającego urlopu. Dzięki temu pracownik nie traci wielu uprawnień, o których wspomnimy poniżej.
Jakie są konsekwencje bezpłatnego urlopu?
Biorąc pod rozwagę dłuższy urlop bezpłatny, a nie podejmując w tym czasie pracy u innego pracodawcy pracownik musi przeanalizować pewne wady i liczyć się z konsekwencjami urlopu bezpłatnego. Ponieważ podczas urlopu bezpłatnego pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia to pracodawca nie odprowadza składek ZUS za ten okres.
W praktyce oznacza to, że po upływie 30 dni od rozpoczęcia urlopu bezpłatnego pracownik traci ubezpieczenie zdrowotne, a także prawo do zasiłku chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego lub świadczenia rehabilitacyjnego.
Co za tym idzie pracownik nie będzie mógł korzystać z państwowej służby zdrowia. Podczas przebywania pracownika na urlopie bezpłatnym pracodawca nie opłaca również jego składki emerytalnej. Czas ten nie wlicza się tym samym do minimalnego stażu pracy, który jest potrzebny m.in. do obliczenia wysokości emerytury. Co więcej, okres urlopu bezpłatnego obniża wymiar należnego płatnego urlopu wypoczynkowego. Za każdy miesiąc obniżane jest 1/12 z limitu wynoszącego 20 lub 26 dni.